Kiedy mówimy, że dziecko to wcześniak?
Beata Pacanowska, pediatra i neonatolog: Jednym z kryteriów klasyfikacji i oceny noworodków jest czas trwania ciąży. Noworodki urodzone przed końcem 37 tygodnia ciąży, czyli przed 259 dniem, licząc od pierwszego dnia ostatniej miesiączki kwalifikuje się do grupy wcześniaków.
Wśród dzieci urodzonych przedwcześnie wyodrębnić należy podgrupę tzw. wcześniaków późnych, urodzonych pomiędzy 34 a 36 tygodniem ciąży.
Innym kryterium stosowanym w klasyfikacji noworodków jest urodzeniowa masa ciała, która może być:
prawidłowa 2500-4000g,
mała, poniżej 2500g (LBW),
bardzo mała, poniżej 1500g (VLBW)
skrajnie mała poniżej 1000g (ELBW).
Masa ciała wcześniaków, szczególnie tych bardzo niedojrzałych jest zwykle niska, chociaż wcześniaki późne mogą osiągać prawidłową masę urodzeniową.
Jakie zagrożenia wynikają z wcześniactwa?
Problemy wcześniaków są związane z niedojrzałością wielu narządów, co skutkuje trudnościami w adaptacji do życia pozamacicznego.
W zakresie układu oddechowego mogą występować:
- depresja okołoporodowa w pierwszej godzinie życia, związana ze słabym napędem oddechowym,
- bezdechy spowodowane niedojrzałością mechanizmów kontrolujących oddychanie,
- zespół zaburzeń oddychania, wynikający z niedojrzałości płuc i niedoboru tzw. surfaktantu, który utrzymuje prawidłowe napięcie pęcherzyków płucnych,
- dysplazja oskrzelowo – płucna, inaczej przewlekła choroba płuc wcześniaków.
Problemy w zakresie układu krążenia:
- tendencja do spadków ciśnienia tętniczego, wynikająca z zaburzenia czynności serca lub niestabilności napięcia ścian naczyń krwionośnych,
- przetrwałe elementy krążenia płodowego np. przewodu tętniczego Botala.
Istotnym problemem wcześniactwa są trudności w zakresie przyjmowania pokarmów wynikające z osłabionego odruchu ssania i połykania lub ich braku, co powoduje problemy z karmieniem drogą doustną. Dzieci urodzone przedwcześnie najczęściej wymagają dożywiania pozajelitowego czyli drogą dożylną. Noworodki takie wymagają szczególnej uwagi co do składu, kaloryczności, objętości pokarmu i sposobu karmienia. Są narażone na wystąpienie groźnego dla życia powikłania, jakim jest martwicze zapalenie jelit. Wymagają ścisłego monitorowania metabolizmu szczególnie glukozy, ponieważ mają tendencje do hipoglikemii, czyli spadku stężenia glukozy we krwi, a glukoza jest substancją odżywiającą mózg.
Wcześniaki, szczególnie te najmłodsze mają skrajnie niedojrzały układ immunologiczny, czyli mechanizm obrony przed drobnoustrojami, dlatego też narażone są na bardzo ciężki przebieg zakażeń zarówno wirusowych, jak też bakteryjnych i grzybiczych, mogących prowadzić do groźnych dla życia powikłań.
Noworodki urodzone przedwcześnie mają także niedojrzałe mechanizmy termoregulacji i ubogą tkankę podskórną stąd ich nadmierna wrażliwość zarówno na oziębienie jak i przegrzanie. U wcześniaków istnieje ryzyko wystąpienia problemów neurologicznych, głównie krwawienia do ośrodkowego układu nerwowego. Dzieci te są również narażone na niedokrwistość i patologiczny przebieg żółtaczki noworodkowej.
Jak wygląda opieka nad wcześniakiem w szpitalu? Na co powinni przygotować się rodzice?
Opieka nad wcześniakiem w oddziałach noworodkowych zależy od jego wieku płodowego, stanu dojrzałości i kondycji zdrowotnej.
Wcześniaki późne, z prawidłową urodzeniową masą ciała, mogą przebywać na oddziale noworodkowym w warunkach podobnych jak noworodki donoszone, czyli przy mamie w systemie rooming-in.
Noworodki mniej dojrzałe mogą mieć problemy z adaptacją do życia pozamacicznego i wówczas wymagają pobytu w Oddziale Patologii Noworodka, często w inkubatorze, ostrożnego karmienia doustnego, uzupełnianego tzw. żywieniem pozajelitowym, czyli drogą dożylną, niejednokrotnie częstych kontroli laboratoryjnych dla oceny stanu ich metabolizmu i wyrównywania jego nieprawidłowości. Skrajnie niedojrzałe wcześniaki są zwykle pacjentami Oddziału Intensywnej Terapii, wymagają wsparcia oddechu poprzez zastosowanie sztucznej wentylacji i monitorowania czynności życiowych.
Jak długo przedwcześnie urodzony noworodek będzie hospitalizowany zależy od jego wieku płodowego, stopnia niedojrzałości i powikłań wcześniactwa oraz adaptacji do życia w warunkach domowych.
Dziecko wypisywane z oddziału noworodków powinno być zaadaptowane do pobytu poza cieplarką, przystosowane do karmienia doustnego, czyli ssać z piersi lub smoczka i w dobrym stanie ogólnym.
Czy wcześniak może być karmiony piersią?
Jak najbardziej. Jeżeli dziecko ma prawidłowy odruch ssania, nie męczy się nadmiernie podczas karmienia, zjada dostateczną ilość pokarmu i w efekcie prawidłowo przybiera na masie to powinno być karmione piersią. Należy pamiętać o zaletach pokarmu kobiecego, którego nie jest w stanie zastąpić nawet najlepsze mleko modyfikowane. W sytuacji gdy występują problemy techniczne z karmieniem piersią ze strony dziecka i/lub matki, alternatywą jest odciąganie pokarmu i podawanie go dziecku butelką.
Jak rodzice powinni pielęgnować wcześniaka w domu już po wyjściu ze szpitala? Czy istnieją jakieś różnice pomiędzy pielęgnacją wcześniaka a dziecka urodzonego o czasie?
Pielęgnacja wcześniaka w domu, po wypisaniu z Oddziału Noworodków zależy od jego aktualnego stanu zdrowia. Dziecko w dobrym stanie ogólnym, nawet urodzone przedwcześnie powinno być pielęgnowane jak każdy noworodek, czyli kąpane, werandowane, a następnie wyprowadzane na spacer i szczepione zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych. Noworodek urodzony przedwcześnie może natomiast wymagać częstszych kontroli lekarskich przy czym opiekę nad takim dzieckiem powinien sprawować doświadczony w tym zakresie lekarz pediatra lub neonatolog. Wcześniaki z powikłaniami okresu adaptacyjnego niejednokrotnie wymagają kontroli w licznych poradniach specjalistycznych, do których powinny zgłaszać się w określonych terminach, zgodnie z zaleceniami przy wypisie z oddziału noworodkowego. Dzieci urodzone przedwcześnie mogą wymagać stosowania innych dawek preparatów witaminowych niż donoszone i zwykle podawania leków krwiotwórczych w pierwszych miesiącach życia.
Noworodki a szczególnie wcześniaki powinny być chronione przed infekcjami – należy unikać dużych skupisk ludzkich i kontaktu z osobami chorymi.
Co może zaniepokoić rodziców w rozwoju dziecka, z czym powinni się zgłosić do lekarza?
Rodziców wcześniaka powinny zaniepokoić:
- niechęć do jedzenia,
- zaburzenia zachowania, szczególnie apatia, ale również nasilony niepokój,
- niedostateczny przyrost masy ciała,
- gorączka lub tendencje do marznięcia,
- objawy infekcji w drogach oddechowych.
Rozwój psychoruchowy wcześniaka powinien podlegać regularnym kontrolom lekarskim. Jeżeli budzi niepokój, należy skierować dziecko do specjalisty neurologa.
Za wywiad dziękuję pani Beacie Pacanowskiej.
Beata Pacanowska
Jestem lekarzem specjalistą w zakresie pediatrii, neonatologii i nefrologii. W przeszłości zatrudniona byłam w Oddziale Noworodkowym Szpitala Wojskowego w Szczecinie, przez większość życia zawodowego pełniłam dyżury w oddziałach noworodkowych, obecnie jestem ordynatorem Oddziału Patologii Noworodka i Niemowlęcia Szpitala Dziecięcego przy ul. Niekłańskiej w Warszawie.
ZOBACZ RÓWNIEŻ:
