Znaczenie selenu w organizmie
Selen to pierwiastek śladowy niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Choć jego zapotrzebowanie jest niewielkie, konsekwencje niedoboru mogą być poważne. Rola selenu wynika głównie z jego obecności w selenobiałkach, w których występuje w postaci selenocysteiny - aminokwasu kodowanego genetycznie, stanowiącego kluczowy element wielu enzymów o działaniu antyoksydacyjnym, regulacyjnym i metabolicznym.
Zapotrzebowanie na selen
Zapotrzebowanie na selen zależy od wieku, płci oraz stanu fizjologicznego organizmu. Dla dorosłych kobiet i mężczyzn zalecane dzienne spożycie wynosi 55 µg. U kobiet w ciąży zapotrzebowanie wzrasta do 60 µg, a u karmiących do 70 µg na dobę. Zgodnie z badaniami, spożycie selenu w Polsce pozostaje niższe od rekomendowanego, szczególnie w przypadku kobiet - średnia wynosi zaledwie 37,9 µg dziennie. W takich przypadkach, zwłaszcza przy potwierdzonym niskim poziomie selenu we krwi, suplementacja może być zasadna.
Fizjologiczne funkcje selenu
Funkcje biologiczne selenu obejmują szereg kluczowych procesów. Pierwiastek ten uczestniczy w neutralizacji reaktywnych form tlenu dzięki obecności w centrum aktywnym enzymów takich jak peroksydazy glutationowe (GPx) i reduktazy tioredoksyny. Chroni DNA, lipidy i białka przed stresem oksydacyjnym, który odgrywa istotną rolę w patogenezie nowotworów, chorób sercowo-naczyniowych i neurodegeneracyjnych. Równie istotna jest rola selenu w metabolizmie hormonów tarczycy - dejodynazy przekształcające tyroksynę (T4) w aktywną trójjodotyroninę (T3) są enzymami zależnymi od obecności selenu. W kontekście zdrowia hormonalnego, odpowiedni poziom tego pierwiastka ma szczególne znaczenie u kobiet z chorobami autoimmunologicznymi tarczycy.
Selen wspiera również odporność - reguluje odpowiedź limfocytów T, produkcję cytokin oraz aktywność komórek NK. Jego niedobór wiąże się z osłabieniem odporności i zwiększoną podatnością na infekcje. Potwierdzono także korzystny wpływ selenu na jakość nasienia - jego odpowiedni poziom wspiera ruchliwość plemników i płodność mężczyzn. W literaturze naukowej wskazuje się również na potencjalne działanie selenu w profilaktyce nowotworowej, przy czym korzyści z suplementacji dotyczą głównie osób z niskim wyjściowym poziomem tego pierwiastka.
Niedobór i nadmiar selenu
Niedobór selenu może prowadzić do zaburzeń funkcjonowania układu odpornościowego, sercowo-naczyniowego, nerwowego i hormonalnego. Klasycznym przykładem jego niedoboru są choroby endemiczne w Chinach - kardiomiopatia młodzieńcza (choroba Keshan) i dystrofia chrząstek (choroba Kashin-Beck).
W Polsce deficyty selenu obserwuje się głównie u osób z chorobami przewlekłymi, niedożywieniem lub depresją. U kobiet ciężarnych niedobór może zwiększać ryzyko niedoczynności tarczycy u noworodka oraz zaburzeń neuropsychicznych u dziecka.
Z drugiej strony, przewlekły nadmiar selenu może prowadzić do tzw. selenozy, objawiającej się m.in. łamliwością paznokci, wypadaniem włosów, nudnościami, zaburzeniami neurologicznymi i czosnkowym zapachem z ust. Z tego powodu w 2023 roku Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) obniżył tolerowany górny poziom spożycia (UL) selenu do 255 µg dziennie dla osób dorosłych.
Źródła selenu w diecie
Do produktów bogatych w selen należą nerki, wątroba, ryby morskie, skorupiaki, jaja, mleko, pełnoziarniste zboża, czosnek, nasiona roślin strączkowych i niektóre grzyby. Zawartość selenu w żywności zależy od jego obecności w glebie i paszy zwierząt. Selen w postaci selenometioniny, obecny w produktach roślinnych, cechuje się bardzo dobrą przyswajalnością - na poziomie powyżej 90%. Wchłanianie zwiększa się w warunkach niedoboru oraz przy udziale metioniny i witamin antyoksydacyjnych (A, E, C).
Suplementacja selenu - kiedy warto i jaką formę wybrać?
W przypadku stwierdzonego niedoboru, zwiększonego zapotrzebowania lub ograniczonej podaży z diety, warto sięgnąć po preparaty zawierające dobrze przyswajalną, organiczną formę selenu, np. selenometioninę.
Przykładem takiego suplementu jest SELENIUM BONUS 30 tabl. LIFEPLAN - preparat opracowany z myślą o osobach dorosłych, które potrzebują wsparcia dla odporności i prawidłowego metabolizmu. Zawiera nie tylko selen, ale również witaminy z grupy B (B6, B2, B1, kwas pantotenowy) oraz cynk, które:
- pomagają redukować uczucie zmęczenia,
- wspierają prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
To kompleksowe wsparcie w okresach zwiększonego obciążenia organizmu - np. w czasie stresu, zmęczenia, choroby lub rekonwalescencji.
Autor: Jakub Rutana, dietetyk
