Wczesne pobudki, nieregularne drzemki i trudności z nocnym wyciszeniem dziecka potrafią wyprowadzić z równowagi, a przede wszystkim umęczyć nawet najbardziej spokojnego rodzica.
Ustalenie rytmu dnia i nocy u niemowlaka wymaga cierpliwości i konsekwencji. Kluczowe znaczenie ma umiejętność stworzenia dziecku stałego planu dnia, uwzględniającego pory karmienia, drzemek i aktywności, oraz powodzenie we wprowadzeniu wieczornych rytuałów przed snem. Ważne jest również, aby w ciągu dnia zapewnić dziecku naturalne światło i spokój, a wieczorem unikać nadmiernej stymulacji prowadzącej do przebodźcowania.
Jeśli nie będziemy umieli „nauczyć” malucha funkcjonowania według ustalonego planu dnia, udręczenie nieprzespanymi nocami i nieprzewidywalnością zachowania się dziecka bardzo szybko pozbawi nas wszelkiej radości z bycia rodzicem z oczywistych powodów, bo każdy musi mieć czas na odpoczynek, rodzice niemowlaka także.
Jak „zorganizować” dziecku dobę? Dlaczego dziecko nie śpi w nocy? Dlaczego mimo zmęczenia nie może wieczorem zasnąć? Jak nauczyć malucha, że noc jest do spania? Jak wprowadzić „normalny” rytm dobowy? Co to są rytuały dnia niemowlęcia? Trzeba koniecznie znać odpowiedzi na tego typu pytania. Po co? Po to, by nie paść ze zmęczenia i niewyspania, gdy maluchowi pomyli się dzień z nocą i noc z dniem.
Warto jest zdać sobie sprawę z tego, że rytm dobowy świeżo urodzonego malucha jest o wiele bardziej zorganizowany, niż nam się wydaje, i to pomimo tego, że różni się on od dobrze znanego wszystkim dorosłym porządku. Chociaż nie brakuje nowonarodzonych dzieci, które przesypiają znaczną część doby, należy jednak pamiętać, że większość noworodków zapada w krótkie, spontaniczne drzemki i bardzo szybko się z nich wybudza. Dlaczego?
Rytm dnia w pierwszych tygodniach życia
Sen każdego człowieka składa się z dwóch faz: aktywnej (REM) oraz spokojnej (NREM lub SEM). W fazie aktywnej snu mamy do czynienia z szybkimi ruchami gałek ocznych. To właśnie w tej fazie pojawiają się marzenia senne. Druga faza snu każdego człowieka charakteryzuje się natomiast wolnymi ruchami gałek ocznych. To ona jest odpowiedzialna za głęboki, efektywny odpoczynek. U osób dorosłych, gdy nic snu nie zakłóca, obie te fazy płynnie przechodzą z jednej w drugą, co pozwala całkowicie zaspokoić indywidualną potrzebę odpoczynku. U dzieci, zwłaszcza w ich pierwszych tygodniach życia, dobowy rytm wygląda zupełnie inaczej. Maluchyśpiąc,znacznie więcej czasu spędzają w fazie REM, przez co są o wiele bardziej wrażliwe na bodźce docierające do nich z zewnątrz. To jest przyczyna, że małe dziecko bardzo łatwo się wybudza.
Dlaczego dziecko, które jeszcze przed minutą błogo spało w naszych ramionach, gwałtownie budzi się po odłożeniu go do łóżeczka lub wózka? To niemal mityczne pytanie, które zadaje sobie każde pokolenie młodych rodziców, znajduje odpowiedź właśnie w aktywności dziecięcego mózgu.
Niemowlę, które zaledwie przed chwilą usnęło, jeszcze przez kilkanaście minut będzie znajdowało się w fazie snu aktywnego (REM). W związku z tym bardzo łatwo się z tego snu wybudza. Nie ma się więc co dziwić, że może je zbudzić nawet najmniejszy szelest. Tym bardziej zbudzi się przy tak gwałtownej zmianie, jaką jest opuszczenie przytulnych i miękkich ramion rodzica i położenie na twardym materacu.
Zatem zanim podejmiesz próbę odłożenia śpiącego już dziecka do łóżeczka (wózka), zwróć uwagę na jego zachowanie. Jeśli szybko i niespokojnie oddycha, porusza gałkami ocznymi, co jest widoczne pod zamkniętymi powiekami, gdy mruczy, jęczy, gdy czasem marszczy czoło, by po chwili błogo się uśmiechać, oznacza to, że maluch znajduje się jeszcze w fazie snu REM. Jeżeli natomiast mamy wrażenie, że sen dziecka jest mocny i głęboki, a oddech regularny, czyli jak to się popularnie mówi: odlot całkowity, prawdopodobnie maluch przeszedł już do fazy snu NREM. To właśnie wtedy jest najlepszy moment na odłożenie dziecka do łóżeczka, bo bardzo prawdopodobne jest, że się nie rozbudzi.
Plan dnia a gospodarka hormonalna
Na rytm dobowy osób dorosłych wpływa wiele czynników, jednak najważniejszymi z nich jest poziom hormonów. Wieczorami i nocą szyszynka wydziela melatoninę, odpowiedzialną za prawidłowe funkcjonowanie zegara biologicznego człowieka. Ranem poziom melatoniny spada, natomiast rośnie poziom produkowanego przez korę nadnerczy kortyzolu (tzw. hormon stresu). To właśnie dzięki kortyzolowi możliwa jest ranna mobilizacja i gotowość do aktywnego funkcjonowania w ciągu dnia. Wieczorem, gdy jest mniej światła, poziom kortyzolu powoli zaczyna spadać i rozpoczyna się działanie melatoniny, pozwalającej się wyciszyć i spokojnie zasnąć.
Opisane mechanizmy trudno jest przełożyć na cykl dobowy dziecka, zwłaszcza w pierwszych tygodniach jego życia, gdyż gospodarka hormonalna niemowlęcia jest dopiero na etapie kształtowania się. Jest to główny powód, że ściśle określony rytm dnia malucha jeszcze nie istnieje.
Co ma wpływ na sen dziecka w pierwszych miesiącach życia?
Kształtowanie się gospodarki hormonalnej jest długotrwałym procesem, który swój początek ma jeszcze w życiu płodowym. Ponieważ melatonina przenika przez łożysko, maluch dostosowuje się do aktywności mamy. Gdy jest ona aktywna, serce dziecka bije szybciej. Kiedy natomiast mama wieczorem zasypia, w krótkim czasie dziecko również staje się mniej aktywne.
Z chwilą przyjścia na świat noworodek zostaje odcięty od zegara biologicznego mamy i zaczyna pracować nad swoim własnym, indywidualnym rytmem doby. Układ hormonalny jeszcze dojrzewa, dlatego poziom kortyzolu i melatoniny nie może być dla dziecka żadną „wskazówką”, czyli regulatorem następujących po sobie cyklicznych zachowań.
Nie oznacza to jednak, że sen niemowlęcia jest wyłącznie dziełem przypadku. Wręcz przeciwnie – na sen ten wpływa wiele szalenie ważnych czynników, takich jak komfort otoczenia czy poczucie bezpieczeństwa dziecka. Jednakże najważniejszym z czynników mających wpływ na sen malucha jest uczucie głodu i poczucie sytości.
Jak delikatnie wprowadzać dziecko w rytm dnia i nocy?
Konieczność sprawowania bardzo intensywnej opieki nad niemowlęciem wymusza na dorosłych znaczącą zmianę w ich rozkładzie dnia i nocy. Jeśli się nie chce paść ze zmęczenia i niewyspania wprowadzenie niemowlaka w tryb dnia i nocy jest oczywistą koniecznością. Należy towarzyszyć dziecku w jego poczynaniach i jednocześnie starać się delikatnie wprowadzać go w tryb dnia i nocy właściwy dla osób opiekujących się nim. Jak to zrobić?
Towarzyszmy dziecku w codziennych aktywnościach, a w porach poprzedzających drzemki starajmy się zbytnio go nie stymulować, by go nie pobudzać. Unikajmy głośnych zabaw, hałasu i ostrego światła.
Pamiętaj!
Zbawienny wpływ na noworodka ma mleko mamy. Zawiera ono tryptofan, czyli aminokwas wykorzystywany do produkcji melatoniny. To dzięki niemu – choć nie tylko – dzieci tak błogo zasypiają przy piersi.
Dlaczego stały plan dnia jest dla dziecka ważny?
Noworodkowi stały plan dnia pozwala uporządkować jego świat, co doskonale zapewnia mu poczucie bezpieczeństwa. U starszych dzieci pozwala wypracowywać dobre, pożądane nawyki, i uczy przestrzegania zasad wyznaczonych przez rodziców. Z tych powodów warto jest więc, jak najwcześniej wprowadzać codzienne rytuały. Trzeba aktywnie pomóc maluchowi zrozumieć otaczający go świat!
Jak ustalić plan dnia dziecka i co może się stać, gdy zostanie on zaburzony?
Po kilku miesiącach przebywania w cichym, ciepłym i bezpiecznym brzuchu mamy, noworodek pojawia się w całkowicie innym, obcym mu świecie. Czy można się dziwić, że jest całkowicie tą zmianą oszołomiony? Maluch nie ma przecież w tym względzie żadnych doświadczeń, bo wszystko jest dla niego absolutną nowością. Zwyczajny spacer, kąpiel, czy też ubieranie jest dla wielu noworodków czymś mało przyjemnym, czasem budzącym strach.
Nie ma się co dziwić, że dopóki dziecko nie oswoi się ze światem zewnętrznym, nie poczuje się bezpiecznie, nie będzie miało ono uporządkowanego poczucia czasu, gdyż nie wie, że noc jest od spania, a w ciągu dnia się je, bawi, ogląda świat i robi wiele innych rzeczy, czyli zwyczajnie poznaje się świat.
Rytm dnia małego dziecka jest przede wszystkim regulowany przez głód i zmęczenie. A środkiem informowania otoczenia o tym jest najczęściej donośny krzyk. Gdy maluch nie ma powodu do płaczu, po prostu zapada w sen. By pomóc mu zrozumieć reguły rządzące tym światem, warto ustalić dziecku stały plan dnia i wypracować codziennie powtarzane rytuały.
Plan dnia niemowlaka – dlaczego jest tak ważny?
Stały plan dnia pozwala na uporządkowanie życia dziecka. Poza tym reguluje jego aktywność i pomaga mu przewidzieć kolejność zdarzeń, co ma znaczenie dla jego poczucia spokoju i bezpieczeństwa. Stałe pory jedzenia, kąpieli, zabawy czy innych codziennych czynności są dla malucha drogowskazami, według których wie, co będzie się działo dalej. Świadomość tego wyraźnie uspokaja dziecko oraz daje mu poczucie stabilizacji. Maluch jest spokojny, gdy wie, co będzie w następnym kroku.
Plan dnia jest zatem świetnym sposobem nabrania doświadczenia, dziecko zaczyna akceptować, by w końcu zapamiętać kolejność zdarzeń, czyli właśnie plan dnia. Maluch wie, że po porannym karmieniu przyjdzie czas na spacer, a po wieczornej kąpieli nadchodzi czas na sen. Tego typu zdrowa i naturalna rutyna sprawia, że dziecko czuje się pewniej, ponieważ dająca się przewidzieć przyszłość, nie wywołuje w nim lęku.
Organizacja dnia dziecka – gdy plan dnia zostanie zaburzony
Wszelkie zmiany w ustalonym porządku dnia lub nagle wprowadzane nowości mogą budzić w dziecku wcale pokaźny strach. Do dotychczas uregulowanego życia maluszka zmiany takie wprowadzają niemały zamęt. Jak na to reaguje zaskoczony nowością maluch? Może albo zareagować płaczem, albo może marudzić. Przyznacie, że i jedno i drugie jest trudne do zniesienia. Jeśli jest to wyjątkowa sytuacja, zwykle wystarczy uzbroić się w cierpliwość i próbować jakoś to przetrzymać.
Jeżeli jednak zamierzamy wprowadzić zmianę na stałe, wpojenie nowej rutyny zajmuje zazwyczaj trochę czasu. Jak to zorganizować? Trzeba w to zaangażować pokłady całe cierpliwości, wyrozumiałości i konsekwencji, a w dodatku na efekty tych działach trzeba czekać kilka tygodni, a może nawet miesięcy (gdy mamy do czynienia z wyjątkowo upartym niemowlakiem).
Pomimo tego w pierwszych tygodniach życia dziecka, warto jest ustalić stały plan dnia, i konsekwentnie jego przestrzegać. Naprawdę warto jest, unikać w tym okresie gwałtownych zmian i niespodzianek. Niespodzianki to zdecydowanie nie jest, co niemowlęta lubią i czego chcą doświadczać.
A jaki plan dnia będzie najlepszy? Najlepiej ustalić go na podstawie obserwacji malucha. Każde dziecko jest inne! Jedno jest małym wulkanem, zdaje się, że nie wyczerpanej energii, i nie ma czasu na spanie, inne natomiast poznaje świat według spokojniejszego, sobie właściwego rytmu dnia i długo przesypianej nocy.
Przykładowy plan dnia noworodka – jak go ustalić?
Jak to się robi? To jest proste! Obserwuj, kiedy dziecko jest bardziej, a kiedy mniej aktywne, o której daje znać, że jest głodne, ile zazwyczaj trwa niczym niezakłócony jego sen i kiedy dziecko najczęściej się budzi. Są dzieci, które bardzo lubią pełnowymiarową kąpiel, są też takie które wolą masaże mokrą rękawicą kąpielową. W ten sposób ustalony plan dnia trzeba co pewien czas poddawać pewnym modyfikacjom, co ma przede wszystkim związek ze zmianami pór roku, czy też postępującymi etapami rozwoju dziecka.
Jak wypracować wieczorne rytuały?
Wieczorne rytuały, na które składają się kąpiel i usypianie dziecka, są ważną częścią codzienności malucha.
- Po pierwsze wieczorny rytuał ułatwia zasypianie, bo wskazuje maluchowi, jak wygląda cykl dnia i nocy, a w przyszłości pomaga w nauce samodzielnego zasypiania;
- Po drugie budują i wzmacniają więź z dzieckiem, cieszącym się pełną uwagą rodzica;
- Po trzecie są istotnym elementem higieny i pielęgnacji ciała.
Pamiętaj!
Stały plan dnia dla dziecka pozwala uporządkować świat noworodka oraz sprawia, że maluszek czuje się bezpiecznie, i w związku z tym nie odczuwa ono lęku. Codzienne rytuały warto wprowadzić jak najwcześniej. Chociaż na efekty trzeba zazwyczaj poczekać kilka tygodni, wypracowanie maluchowi zdrowej rutyny zaowocuje w przyszłości stabilnością emocjonalną nie tylko dziecka, ale także jego opiekunów.
